O mieście

Ostróda jest jednym ze starszych miast naszego regionu. Dzieje jej opisywane są w licznych pracach historycznych i współczesnych wydanych w języku polskim i niemieckim. Spośród dziesiątków do najciekawszych i najpełniej opisujących dzieje naszego miasta zaliczyć można następujące pozycje:

Ernst Hartmann, Der Kreis Osterode (Ostpr.). Daten zur Gesichte seiner Ortschafen, Wurzburg 1958.
Władysław Jan Grabski, 300 miast wróciło do Polski, Warszawa 1960.
Gustaw Gizewiusz, Die Polnische Sprachfrage in Preusen, Poznań 1960.
Wojciech Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882.
Johannes Muller, Osterode in Ostpreussen, Osterode 1905.
A. Napora, A. Wiśniewski, Z przeszłości Warmii, Olsztyn 1960.
Tadeusz Oracki, Z przeszłości ziemi ostródzkiej, Ostróda 1959.
Stanisław Srokowski, Miasta i ludzie Prus Wschodnich, Warszawa 1946.
August Maksymilian Grabowski, Podróż do Prus, Warszawa 1844.
Miasta polskie w Tysiącleciu, Warszawa 1960.

Zapewne dużo wcześniej, niż dokonały się podboje ziem Sasinów przez zakon krzyżacki, na wyspie pomiędzy ramionami Drwęcy przy jej ujściu do jeziora Drwęckiego istniała osada.
Ocenia się, iż około 1302 roku została obok niej założona przez Krzyżaków warownia. Administracja krzyżacka zaczęła zakładać na tych terenach wsie oparte na odmianie niemieckiego przywileju magdeburskiego, był to przywilej chełmiński. Po zawarciu traktatu pokojowego w Dzierzgoniu w roku 1249 ziemia pruska podzielona została na komturstwa. Ostróda i jej okolice zostały ujęte w obrębie komturstwa dzierzgońskiego. Efektem traktatu dzierzgońskiego było także uzgodnienie, iż osiedlający się na tym terenie Pomezanie osadzani byli na podbitej ziemi sasińskiej na podstawie odmiany prawa polskiego zwanego prawem pruskim.

Położenie miało istotne znaczenie dla administracji krzyżackiej, dlatego też pierwotna warownia czy też drewniany blokhauz myśliwski nie spełniał swej roli i powstała konieczność założenia miasta. Następstwem była lokacja miasta (1329) i budowa zamku (1349-1370). Ponadto w 1341 roku ustanowiono w Ostródzie komturstwo. Od tych czasów datują się pierwsze dokumenty pisane mówiące o mieście.

O kształcie i wielkości miasta decydowała wielkość i ukształtowanie wyspy leżącej w widłach Drwęcy uchodzącej, a następnie wypływającej z jeziora Drwęckiego. Obrys miasta zbliżony był do rombu z rynkiem pośrodku o kształcie początkowo trapezowym, a od 1880 roku trójkątnym.

W swej historii miasto było wielokrotnie niszczone przez pożary (1400, 1788), jak i wojny (1410, 1454, 1628, 1807, 1945). W początkach życia gospodarczego Ostródy główną rolę odgrywało rzemiosło i rolnictwo, od XVIII w. zaczęło rozwijać się sukiennictwo i szewstwo.

Od początków istnienia w miescie i okolicy przeważała ludność polskojęzyczna, natomiast wraz z gwałtownym rozwojem demograficznym miasta w II poł. XIX zaczęła przeważać napływowa ludność niemieckojęzyczna wyznania ewangelickiego.

Głównymi przyczynami tegoż rozwoju były kolejno:

- utworzenie w 1818 roku nowego powiatu ze stolicą w Ostródzie,
- budowa i oddanie do użytku kanału Ostródzko-Elbląskiego,
- oddawane do użytku kolejne połączenia kolejowe:
(01.12.1872 - Jabłonowo Pomorskie - Iława - Ostróda (65 km),
15.08.1873 - Olsztyn - Ostróda (40 km),
01.09.1893 - Elbląg - Myślice - Miłomłyn - Ostróda (76 km),
01.11.1894 - Ostróda - Olsztynek (41 km),
1909 - Ostróda - Morąg (30 km).

W oparciu o rozwiniętą infrastrukturę, zasoby naturalne oraz znane od średniowiecza pracowitość i rzetelność ostródzian rozwinął się w Ostródzie przemysł (tartaki, browar, cegielnie, fabryki mebli, w końcu fabryka wagonów kolejowych).